7 lượt xemTrong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, câu hỏi “AI có thay thế kiến trúc sư không?” đang khiến cả ngành thiết kế phải suy nghĩ lại. Khi thuật toán có thể vẽ, mô phỏng và đề xuất phương án trong vài giây, vai trò của kiến trúc sư không còn gói gọn trong kỹ năng tạo hình, mà mở rộng sang lãnh địa của tư duy, cảm xúc và triết lý sáng tạo.
Vai trò của kiến trúc sư trong dòng chảy lịch sử và công nghệ
Theo tiến trình văn hóa và công nghệ, vai trò của kiến trúc sư trong xã hội luôn thay đổi. Ở thời hiện đại, họ được lý tưởng hóa như những “anh hùng” kiến tạo diện mạo đô thị bằng chủ nghĩa công năng và duy lý. Sang hậu hiện đại, kiến trúc sư trở thành “người kể chuyện”, nhấn mạnh bối cảnh văn hóa và ý nghĩa biểu tượng của không gian.
Vai trò của kiến trúc sư có nhiều sự thay đổi theo dòng chảy lịch sử và công nghệ
Dẫu hình ảnh thay đổi qua từng thời kỳ, cốt lõi nghề nghiệp vẫn giữ nguyên. Cụ thể, kiến trúc sư là người “phiên dịch” giữa mong muốn cá nhân và lợi ích cộng đồng. Họ chuyển hóa nhu cầu, cảm xúc và ý định của con người thành không gian sống, nơi kỹ thuật, thẩm mỹ và cảm xúc giao thoa.
Chính vai trò trung gian ấy giúp kiến trúc sư gắn bó bền vững với xã hội suốt nhiều thế kỷ. Họ không chỉ thiết kế công trình, mà còn tạo dựng mối quan hệ hài hòa giữa con người và môi trường sống.
Điều thú vị là sự ra đời của nghề kiến trúc sư chuyên nghiệp cũng bắt nguồn từ một bước ngoặt công nghệ. Cuối thế kỷ 19, sự phát minh ra phanh an toàn cho thang máy mở đường cho nhà chọc trời và từ đó xuất hiện nhu cầu về những chuyên gia thiết kế có bằng cấp để đảm bảo an toàn công trình.
Theo chuyên gia Eric Cesal, chính thời điểm đó đã hình thành khái niệm kiến trúc sư như một nghề được cấp phép, gắn với trách nhiệm bảo vệ sức khỏe, an toàn và phúc lợi cộng đồng. Lịch sử cho thấy mỗi cuộc cách mạng công nghệ đều khiến vai trò người kiến trúc sư được tái định nghĩa.
Ngày nay, trí tuệ nhân tạo có thể chính là cột mốc chuyển mình mới. Khi AI có khả năng phác thảo, mô phỏng và dự đoán nhu cầu, xã hội lại đặt câu hỏi: Liệu nghề kiến trúc có trở nên lỗi thời hay sẽ một lần nữa thích nghi để dẫn dắt thời đại dữ liệu?
Sự xuất hiện của AI liệu có làm thay đổi vai trò của kiến trúc sư?
Khi AI bước vào studio, nghề kiến trúc đang đổi khác từng ngày
AI đang hiện diện ngày càng rõ trong các studio thiết kế, âm thầm thay đổi cách kiến trúc sư làm việc mỗi ngày. Giống như AutoCAD hay BIM trước đây, AI không “cướp việc” mà tái định nghĩa quy trình, giúp con người thoát khỏi những thao tác lặp lại để tập trung nhiều hơn cho sáng tạo.
Theo tạp chí Building, AI có thể tự động hóa khoảng 37% công việc của kiến trúc sư và kỹ sư, chủ yếu ở những tác vụ hành chính và kỹ thuật cơ bản. Thay vì bị đe dọa, kiến trúc sư đang chuyển dịch sang các nhiệm vụ chiến lược, đòi hỏi khả năng tư duy, thẩm mỹ và ra quyết định.
Cùng với đó, các vai trò mới xuất hiện từ quản lý và giám sát AI trong quy trình thiết kế đến phát triển thuật toán riêng cho từng dự án. Giống như thời kỳ BIM yêu cầu kiến trúc sư học lập trình tham số, thời AI đòi hỏi họ hiểu về dữ liệu, thuật toán và học máy để không bị bỏ lại phía sau.
Trên thực tế, nhiều kiến trúc sư trẻ đang đón nhận AI như một công cụ mở rộng sáng tạo. Làn sóng hình ảnh ý tưởng do Mid Journey tạo ra năm 2023 đã khiến giới kiến trúc toàn cầu nhìn nhận nghiêm túc hơn về tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong thiết kế.
AI đang từng bước giúp kiến trúc sư thực hiện những kỹ thuật cơ bản
>>> Xem thêm: Trí tuệ nhân tạo AI là gì? Ứng dụng như thế nào trong cuộc sống và thiết kế?
AI đang hỗ trợ kiến trúc sư như thế nào?
Ngày nay, AI góp mặt ở hầu hết các giai đoạn thiết kế, từ nghiên cứu ý tưởng đến mô phỏng và tối ưu công trình. Một số ứng dụng tiêu biểu gồm:
- Tạo phương án thiết kế tối ưu: AI có thể phân tích hàng ngàn khả năng bố trí mặt bằng và khối tích dựa trên các ràng buộc về diện tích, ngân sách hay nhu cầu sử dụng, rồi đề xuất phương án tối ưu để kiến trúc sư lựa chọn.
- Phân tích địa hình và đô thị: Các nền tảng như Autodesk Forma khai thác dữ liệu đô thị - bản đồ, khí hậu, giao thông để hỗ trợ phân tích quy hoạch, xác định hướng nắng gió và mật độ xây dựng.
- Thiết kế tạo sinh (Generative Design): AI có thể sinh ra phác thảo, hình phối cảnh hoặc mô hình 3D dựa trên dữ kiện đầu vào. Nhờ đó, kiến trúc sư dễ dàng thử nghiệm nhiều hình thức và vật liệu trong giai đoạn ý tưởng.
- Nhận diện mẫu và tra cứu dữ liệu: Thuật toán học máy có thể rà soát kho bản vẽ và dự án cũ để rút ra mẫu thiết kế, xu hướng hay quy phạm hữu ích cho công trình mới.
- Tối ưu hiệu suất và lập trình công cụ: AI giúp viết code tạo plugin riêng, đồng thời phân tích dữ liệu mô phỏng để giảm năng lượng tiêu thụ hoặc tối ưu kết cấu chịu lực, hướng tới công trình xanh và hiệu quả hơn.
Nhờ AI, những công việc từng mất hàng tuần nay có thể hoàn thành chỉ trong vài giờ. Kiến trúc sư không còn đơn thuần là người “vẽ”, mà trở thành nhà dàn dựng quy trình sáng tạo, biết phối hợp giữa tư duy con người và sức mạnh tính toán của máy.
Nhờ sự hỗ trợ của AI, các phương án thiết kế được thực hiện nhanh hơn
Sự thay đổi này kéo theo nhu cầu học hỏi không ngừng. Kiến trúc sư thế hệ mới cần trang bị kỹ năng từ lập trình tham số (Grasshopper, Dynamo) đến hiểu biết về dữ liệu và học máy. Nhiều trường kiến trúc trên thế giới như Đại học Công nghệ New York (NYIT), đã mở chương trình Design and AI nhằm đào tạo kiến trúc sư biết “tư duy cùng AI, chất vấn và định hình AI”.
Thích ứng với AI không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu sống còn. Như kiến trúc sư Dity Ayalon (ARK Design) từng nói: “AI sẽ không thay thế kiến trúc sư, nhưng kiến trúc sư biết dùng AI sẽ thay thế những người không dùng.”
Những văn phòng tiên phong ứng dụng AI đang dẫn đầu cuộc đua về ý tưởng và hiệu quả, trong khi những người chậm đổi thay dần đánh mất lợi thế. Thay vì lo ngại, thế hệ kiến trúc sư trẻ cần xem AI như bạn đồng hành sáng tạo, giúp họ mở rộng giới hạn nghề nghiệp trong kỷ nguyên dữ liệu.
Các kiến trúc sư trẻ xem AI như là một công cụ hỗ trợ sáng tạo, giúp họ thích nghi tốt trong kỷ nguyên dữ liệu
Giới hạn của máy móc: Cảm xúc và bản sắc vẫn là “lãnh địa” của con người
Dù AI đã đạt nhiều tiến bộ vượt bậc, nó vẫn chỉ là công cụ dựa trên dữ liệu và thuật toán. Kiến trúc, ngược lại là một bộ môn nhân văn - nơi cảm xúc, bản sắc và tư duy sáng tạo của con người giữ vai trò quyết định. AI có thể vẽ hàng nghìn phương án mặt đứng trong vài giây, nhưng để chạm đến cảm xúc người sử dụng qua không gian và ánh sáng lại là câu chuyện khác.
Khi thiết kế một nhà thờ, một trường học hay một ngôi nhà, kiến trúc sư không chỉ bố trí công năng mà còn truyền vào đó câu chuyện, ký ức và tâm hồn. Máy móc thiếu trực giác cảm xúc và nền tảng văn hóa nên không thể thay thế vai trò quan trọng này.
Các chuyên gia quốc tế đồng thuận rằng AI hiện nay chưa thể sáng tạo đột phá hay hiểu sâu ngữ cảnh. Theo ArchDaily, dù AI giúp tăng hiệu suất, nó vẫn không thể thay thế “tư duy sáng tạo” và khả năng kiến tạo những thiết kế độc đáo, gắn liền với văn hóa - xã hội cụ thể.
AI chỉ thông minh trong giới hạn dữ liệu mà nó được huấn luyện. Trong khi đó, kiến trúc sư có thể phá vỡ khuôn mẫu, tưởng tượng ra điều chưa từng tồn tại. Nói cách khác, AI chưa biết “mơ”, nó không có trực giác và trải nghiệm để tạo nên những phát kiến vượt ngoài dữ liệu quá khứ.
Thực tế AI chỉ có thể sáng tạo trong giới hạn dữ liệu sẵn có
Một nghiên cứu cho thấy AI không thể tự sinh ra ý tưởng kiến trúc hoàn toàn mới nếu không dựa vào dữ liệu sẵn có. Nó cũng không thể thấu hiểu cảm xúc hay tầng ý nghĩa văn hóa ẩn sau một công trình. Những quyết định làm nên một tác phẩm vĩ đại thường không có đáp án đúng - sai tuyệt đối, mà dựa vào gu thẩm mỹ, tầm nhìn và bản lĩnh nghề nghiệp.
Đó là lý do tỷ lệ nghề kiến trúc sư bị AI thay thế chỉ khoảng 1,8% - một con số rất thấp so với nhiều lĩnh vực khác. Bởi kiến trúc sư không chỉ có kỹ năng, mà còn mang trong mình “chất nghệ sĩ”, họ biết tạo rung động thẩm mỹ và gắn kết công trình với bản sắc con người.
“Máy móc không thể tự nghĩ ra ý tưởng mới như chúng ta,” kiến trúc sư Joey Yupangco từng nói. Ông nhấn mạnh rằng con người vẫn có khả năng cảm nhận vật liệu và sự tinh tế mà bất kỳ thuật toán nào cũng khó đạt được.
Tương tự, kiến trúc sư Sudarshan Khadka cho rằng dù AI có thể diễn họa hay tạo hình ảnh đẹp mắt, nó thiếu kết nối cảm xúc và không thể đảm bảo an toàn công trình như con người. AI có thể tính toán kết cấu, nhưng việc chọn kết cấu phù hợp với văn hóa, môi trường hay cộng đồng xung quanh vẫn cần trí tuệ cảm xúc và trách nhiệm xã hội.
Một ví dụ tiêu biểu là Luum Temple ở Mexico, dù sử dụng thiết kế tham số hiện đại, công trình vẫn mang đậm tinh thần thủ công bản địa và tạo nên trải nghiệm thiền định sâu lắng. Kiến trúc sư hiểu rằng kiến trúc không đơn thuần là hình khối, mà là nơi con người sống và cảm nhận.
Máy học dù thông minh đến đâu cũng không thể sống thay con người để cảm nhận không gian. Vì thế, trong kỷ nguyên AI, kiến trúc sư càng phải gìn giữ và đề cao tính nhân văn trong thiết kế. Đây chính là giá trị cốt lõi giúp nghề kiến trúc sư luôn trường tồn cùng thời gian.
Công trình Luum Temple ở Mexico chứng minh sức mạnh sáng tạo của kiến trúc sư, kết hợp hài hòa giữa thiết kế tham số hiện đại và tinh thần thủ công bản địa
Trách nhiệm, minh bạch và quyền tác giả khi AI “đồng thiết kế”
Cùng với sự bùng nổ của AI, nghề kiến trúc đang đối mặt với những câu hỏi đạo đức và pháp lý chưa từng có. Nếu một công trình được tạo ra một phần nhờ AI, ai sẽ chịu trách nhiệm cuối cùng? Có cần thông báo cho khách hàng biết rằng thuật toán đã tham gia vào quá trình sáng tạo và quyền tác giả sẽ thuộc về ai, kiến trúc sư hay… AI?
Trước hết là vấn đề trách nhiệm nghề nghiệp. Các hội đồng kiến trúc sư khẳng định: AI không làm thay đổi nghĩa vụ pháp lý của kiến trúc sư đối với sản phẩm thiết kế. Hội đồng NCARB (Mỹ) yêu cầu kiến trúc sư phải duy trì “kiểm soát có trách nhiệm” ở mọi giai đoạn dự án, kể cả khi sử dụng AI.
Nói cách khác, kiến trúc sư vẫn là người chịu trách nhiệm sau cùng, giống như đạo diễn của một bộ phim, dù dùng bao nhiêu kỹ xảo vẫn phải đứng tên cho tác phẩm. Ông Michael Brescia, Chủ tịch NCARB, nhấn mạnh: “Kiến trúc sư ký tên đóng dấu bản vẽ phải chịu trách nhiệm cho kết quả dự án, bất kể công cụ hay quy trình có AI tham gia”.
Điều đó có nghĩa, AI không thể trở thành “lá chắn” để né tránh sai sót. Nếu một công trình gặp sự cố do lỗi thiết kế, người chịu trách nhiệm vẫn là kiến trúc sư. Cán cân giữa con người và máy móc vì thế cần được xác lập rõ ràng ngay từ đầu dự án.
AI tham gia vào các dự án thiết kế nhưng những vấn đề liên quan đến pháp lý vẫn do kiến trúc sư chịu trách nhiệm
Tiếp đến là câu chuyện minh bạch thuật toán. NCARB đã bắt đầu đề xuất hướng dẫn rằng kiến trúc sư nên công khai khi nào và bằng cách nào họ sử dụng AI, cũng như nguồn dữ liệu dùng để huấn luyện hệ thống. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính đạo đức mà còn tăng niềm tin giữa các bên liên quan.
Chẳng hạn, nếu một giải pháp kết cấu được AI gợi xuất dựa trên dữ liệu từ châu Âu, kiến trúc sư cần cân nhắc điều chỉnh khi áp dụng tại Việt Nam vì tiêu chuẩn kỹ thuật khác biệt. Tương tự, nếu AI tham gia tạo ý tưởng, việc chia sẻ thông tin này với khách hàng sẽ giúp điều chỉnh kỳ vọng và giữ sự minh bạch trong quy trình thiết kế.
Hiện chưa có quy định pháp lý cụ thể về việc này, nhưng xu hướng quốc tế đều hướng tới minh bạch và kiểm soát có trách nhiệm. Minh bạch không hạ thấp vai trò của người thiết kế, ngược lại còn thể hiện tính trung thực và đạo đức nghề nghiệp của kiến trúc sư trong kỷ nguyên dữ liệu.
Quan trọng không kém là vấn đề quyền tác giả. Trước nay, kiến trúc sư luôn được công nhận là tác giả của công trình do mình thiết kế. Nhưng khi AI tham gia phác thảo, dựng hình hay đề xuất ý tưởng, liệu nó có được coi là “đồng tác giả”?
Hiện pháp luật của hầu hết các quốc gia chưa công nhận máy móc là chủ thể sở hữu bản quyền, vì quyền tác giả gắn liền với con người. Tuy nhiên, về mặt đạo đức, câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ. Liệu kiến trúc sư có nên nhận toàn bộ công lao sáng tạo, hay cần ghi nhận vai trò hỗ trợ của AI?
Vấn đề được nhiều người quan tâm hiện nay đó là AI có được công nhận là “đồng tác giả” trong những dự án thiết kế
Tạp chí Parametric Architecture cho rằng khái niệm “tác giả thiết kế” đang dần thay đổi khi AI tham gia sâu vào quá trình sáng tạo. Nếu trước đây tác giả gắn với tầm nhìn và chuyên môn cá nhân, thì nay máy có thể tự tạo ý tưởng dựa trên vài thông số đầu vào.
Nhiều chuyên gia cho rằng công lao sáng tạo vẫn thuộc về con người, người ra đề, định hướng và quyết định sau cùng. AI chỉ là công cụ, giống như bút vẽ hay phần mềm hỗ trợ. Tuy nhiên, trong tương lai, khi AI đủ khả năng tạo ra một công trình gần như hoàn chỉnh, khái niệm “tác giả” chắc chắn sẽ phải được tái định nghĩa.
Tựu trung, thách thức lớn nhất của thời đại dữ liệu là giữ vững vai trò con người trong một quy trình ngày càng tự động hóa. Kiến trúc sư cần hiểu và kiểm soát công cụ AI thay vì phụ thuộc vào nó, đồng thời góp phần xây dựng các chuẩn mực đạo đức mới cho nghề.
Như Parametric Architecture từng kết luận: “Chỉ khi đề cao sự giám sát của con người, tính minh bạch và tính hòa nhập, AI mới thực sự trở thành một cộng sự đáng tin cậy thay vì mối nguy cho tính toàn vẹn của kiến trúc”.
AI là một cộng sự đáng tin cậy nhưng kiến trúc sư cần giữ vai trò kiểm soát chặt chẽ
Khi con người và AI cùng sáng tạo, hướng tới kiến trúc nhân văn và hiệu quả
Nhìn về tương lai, hầu hết các chuyên gia đều đồng thuận rằng kiến trúc sư và AI sẽ không đối đầu, mà cộng tác để tạo nên những công trình vừa giàu cảm xúc, vừa tối ưu về hiệu suất. AI không thay thế, mà hoạt động như một “nhà thiết kế khác trong phòng”, giúp mở rộng khả năng của con người.
Sự góp mặt của AI giống như thời kỳ máy tính và BIM từng làm thay đổi cách hành nghề. Lúc này, sự hợp tác giữa người và máy cũng sẽ định hình lại tương lai kiến trúc, nhưng mục tiêu cuối cùng vẫn không đổi đó là kiến tạo không gian tốt đẹp hơn cho con người.
Một xu hướng mới đang hình thành đó là kiến trúc sư trở thành “nhạc trưởng” của dữ liệu. Khi dữ liệu công trình được kết nối liên thông từ quy hoạch, thiết kế đến vận hành, vai trò của kiến trúc sư sẽ mở rộng thành người điều phối tổng thể, quản lý luồng thông tin giữa các bên và ra quyết định dựa trên dữ liệu đó.
AI không thay thế vai trò của kiến trúc sư, ngược lại còn mở rộng khả năng và tối ưu hiệu suất làm việc
Theo ArchDaily, kiến trúc sư tương lai có thể đảm nhiệm việc quản lý toàn bộ vòng đời công trình, từ giai đoạn ý tưởng đến tháo dỡ, nhằm đảm bảo chất lượng và tính bền vững. Khi đó, họ không chỉ “vẽ” thiết kế, mà trở thành nhà tổng hợp kiến thức, biết sử dụng AI để phân tích vận hành, dự đoán tác động môi trường và tối ưu năng lượng cho công trình.
Ở một góc nhìn khác, kiến trúc sư sẽ đóng vai trò như “nhà biên tập” ý tưởng của AI. Trong hàng trăm phương án máy tạo ra, con người chọn lọc, đánh giá và hiệu chỉnh. Họ định nghĩa mục tiêu, đặt thông số đầu vào để AI gợi ý giải pháp, rồi dùng con mắt thẩm mỹ và trực giác nghề nghiệp để chọn điều phù hợp nhất với con người và bối cảnh.
Kiến trúc sư Cathy Saldaña từng nói: “AI đang trở thành công cụ hoặc ngược lại, chúng ta thành công cụ. Vấn đề là con người phải nhân tính hóa các công cụ AI tối đa có thể”. Câu nói ấy gợi mở một tầm nhìn mới: AI là cộng sự, còn kiến trúc sư là người định hướng cảm xúc, đạo đức và mục tiêu nhân văn cho công nghệ.
Để làm được điều đó, kiến trúc sư cần biết “thổi hồn” vào AI, giúp công nghệ phục vụ lý tưởng sáng tạo chứ không chi phối nó. Khi công nghệ được nhân bản hóa, người và máy sẽ trở thành cặp đôi lý tưởng: Một bên mang trực giác và cảm xúc, bên kia cung cấp dữ liệu và sức mạnh tính toán.
Kiến trúc sư cần biên tập lại ý tưởng của AI và định hướng cảm xúc, đảm bảo tính nhân văn của công trình
Nhiều chuyên gia lạc quan tin rằng mô hình Architect + AI sẽ tạo ra một ngôn ngữ kiến trúc mới khoa học và giàu chất thơ. Kiến trúc sư Jesper Wallgren nhận định: “AI mở ra vô vàn cơ hội mới và kiến trúc sư khó bị thay thế hơn nhiều nghề khác, bởi công việc của chúng ta mang tính chủ quan, không có đáp án đúng - sai duy nhất”.
Như Parametric Architecture từng nhấn mạnh: Nếu con người tiếp tục giữ vai trò giám sát, đề cao đạo đức và tính hòa nhập, AI sẽ trở thành công cụ chuyển hóa mạnh mẽ, mở rộng năng lực sáng tạo chứ không làm lu mờ người thiết kế. Tương lai của kiến trúc nằm ở sự hợp lực giữa trí tuệ con người và sức mạnh dữ liệu, nơi cảm xúc và lý trí cùng song hành để kiến tạo nên những công trình vượt xa tưởng tượng hôm nay.
Kiến trúc sư và AI “bắt tay nhau” mở ra nhiều cơ hội, mang những công trình đạt đến tầm cao mới
>>> Xem thêm: Ứng dụng AI trong thiết kế cảnh quan: Tối ưu hiệu suất, tăng cường sáng tạo
Tương lai nghề kiến trúc sư trong kỷ nguyên AI
Trong vòng 5–10 năm tới, giới chuyên môn dự đoán kiến trúc sư sẽ trở thành “người điều phối dữ liệu” hơn là “người vẽ bản vẽ”. AI sẽ đảm nhiệm phần tính toán, mô phỏng; còn con người giữ vai trò định hướng cảm xúc, thẩm mỹ và triết lý nhân văn của không gian.
Những kỹ năng mới sẽ trở thành “bắt buộc” như lập trình tham số, phân tích dữ liệu, kỹ năng kể chuyện bằng hình ảnh, và đặc biệt là khả năng phối hợp giữa người – máy – môi trường.
Đây cũng là thời điểm nghề kiến trúc cần tái khẳng định sứ mệnh của mình: kiến tạo không gian sống vì con người, chứ không vì công nghệ.
AI không thay thế con người, mà đang mở ra một kỷ nguyên cộng sinh giữa nghệ thuật – công nghệ – dữ liệu. Khi biết đặt cảm xúc và trách nhiệm nghề nghiệp ở vị trí trung tâm, kiến trúc sư sẽ tiếp tục là người định hình linh hồn của không gian sống, dù công cụ có thay đổi ra sao.
Xem thêm nhiều xu hướng thiết kế và các cập nhật mới nhất về lĩnh vực Nhà ở & Lối sống tại chuyên mục Xu hướng nhé.
Tổng hợp
*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.
